Oorzaken schade voor belangrijk deel boven water

De werkzaamheden aan het kanaal hebben mede kunnen bijdragen aan het versterken van de verzakkingen. Ook de algehele regionale verdroging speelt een rol. De grootte van de schade en welke oorzaak dominant is, is locatiespecifiek en verschilt per huis. Vooral de panden die op veen zijn gefundeerd, zijn kwetsbaar. De onafhankelijke begeleidingscommissie, die het onderzoek van Deltares reviewde stelt dan ook dat het een ‘complexe situatie’ is met meerdere aanwijsbare oorzaken.

Samendrukbaar veen en funderingen

In het gebied dicht langs het kanaal hebben de onderzoekers samendrukbare lagen (veen, klei, silt) onder de fundering, onder vloeren en onder kruipruimtes van diverse huizen aangetroffen. Samendrukking en vervormingen van deze lagen onder de panden hebben geleid tot verzakkingen en daarmee tot schade aan de panden. Vervormingen in deze samendrukbare lagen zijn versterkt door grondwaterstandsveranderingen tijdens en na de werkzaamheden aan het kanaal. Ook natuurlijke processen als droogte hebben een rol gespeeld.

Uit het onderzoek blijkt dat verschillende funderingen op veen zijn neergezet. Deze funderingen vertonen de grootste verzakkingen. Alle onderzochte panden vertonen ook scheuren en kenmerken die als ‘bouwkundig van aard’ zijn aangemerkt.

Intensief onderzoek naar de oorzaken

Doel van het intensieve onderzoek was om de bewoners en de provincie meer zekerheid te geven over de oorzaken van de schade en wat dit betekent voor de toekomst. De provincie Overijssel heeft daarom medio maart aan Deltares gevraagd een verdiepend onderzoek te doen naar de schade aan de panden. De vraag was te onderzoeken of piping een verklarend mechanisme is, welke rol veen speelt en of er nog een andere oorzaak speelt.

Bij de twintig onderzochte woningen zijn inspecties gedaan, metingen verricht en delen van funderingen ontgraven. “We hebben met ons onderzoeksteam en de begeleidingscommissie alles op alles gezet om de schade-oorzaak boven water te krijgen. De bewoners hebben daar recht op. Het heeft er uiteindelijk toe geleid dat de schade-oorzaken bij de onderzochte woningen duidelijk zijn,” aldus Goaitske de Vries van Deltares. Uit het onderzoek blijkt dat de schade-oorzaak niet bij alle panden hetzelfde is; dat betekent dat ook de toekomstverwachting verschillend is. Funderingen die boven het veen zijn aangelegd, zullen ook in de toekomst blijven zakken. Funderingen die onder het veen zijn aangelegd, zijn over het algemeen minder gezakt en de verwachting is dat deze ook in de toekomst weinig zullen zakken.

Werkzaamheden kanaal

De werkzaamheden, denk aan baggerwerkzaamheden, vervanging damwanden en trillingen aan het kanaal, hebben bij verschillende huizen een bijdrage geleverd aan de schade. Er zijn beperkt beschikbare gegevens over de periode voor en tijdens de werkzaamheden. De onderzoekers zijn daardoor niet in staat exact aan te geven welk deel van de schade wordt veroorzaakt door de werkzaamheden aan het kanaal. Door het analyseren van bepaalde scenario’s is men er wel in geslaagd de orde-grootte van de effecten van de werkzaamheden op de schades te bepalen.

Piping is niet de oorzaak

De aanleiding voor het verdiepend onderzoek was de stelling van deskundige Van Baars dat piping de oorzaak was van de schade. Het onderzoek laat zien dat piping niet de oorzaak is van de schade bij de huizen rondom Kanaal Almelo-De Haandrik. Bij het faalmechanisme piping wordt de waterstroming in de ondergrond zo sterk, en zijn andere omstandigheden zo, dat zand onder de fundering van een gebouw kan worden weggespoeld.

Onafhankelijke begeleidingscommissie

Een onafhankelijke begeleidingscommissie onder leiding van em. prof. ir. Jan Maertens heeft het onderzoek gereviewd en de wetenschappelijke kwaliteit beoordeeld. De onderzoeksvragen en opzet zijn afgestemd en overeengekomen met deze begeleidingscommissie en de heren Van Baars en Kok die de begeleidingscommissie adviseerden. Het advies van de begeleidingscommissie is verwerkt in het eindrapport van Deltares. De begeleidingscommissie onderschrijft de conclusies van het onderzoek.

Toekomst

Inmiddels is langs het kanaal Almelo-De Haandrik veel onderzoek gedaan. In eerste instantie met een gebiedsbrede insteek en later een verdiepend detailonderzoek per pand. De schade-oorzaken die zijn gevonden bij de onderzochte huizen kunnen niet één op één worden vertaald naar andere huizen met schademeldingen. De combinatie van schade-oorzaken is hiervoor te sterk afhankelijk van de lokale situatie per huis. De feiten uit het onderzoek kunnen helpen bij een goede oplossing voor de bewoners. Ze kunnen bijdragen aan de besluitvorming door de provincie over de schade-afhandeling en toekomstige ontwikkelingen in het gebied.

Ingrepen in het water- en bodemsysteem geven risico’s voor de omgeving. Water en bodem worden in heel Nederland steeds intensiever gebruikt voor infrastructuur, bebouwing, landbouw et cetera. “Dit soort problemen zullen we steeds vaker gaan tegenkomen in de toekomst,” aldus de Vries. “Grondonderzoek en het inzichtelijk maken van grondwaterstromingen vooraf, maar ook monitoring tijdens werkzaamheden, helpen om tijdig maatregelen te nemen en de risico’s te beperken.”