Water Rijn einde van de eeuw 4,2 graden hoger door klimaatverandering

De waterstand van de Rijn lag in het voorjaar van 2025 ver onder het langjarige gemiddelde. ''Dergelijke omstandigheden zouden een voorproefje kunnen zijn van wat ons in de toekomst in het voorjaar en de zomer vaker te wachten zal staan aan de Rijn'', zegt ICBR-voorzitter Miriam Haritz.

Laagwater gaat vaak gepaard met hoge watertemperaturen. De studie laat een duidelijke trend zien op basis van modelresultaten: de Rijn warmt aanzienlijk op als gevolg van de klimaatverandering.

Vooruitblik: modelberekeningen tot 2100

De nieuwe simulaties zijn gebaseerd op een hoog-emissie-scenario van de Intergouvernementele Werkgroep klimaatverandering (IPCC) en gaan tot het einde van de eeuw.

De experts van de ICBR, de BfG en Deltares verwachten dat het water in de Rijn halverwege deze eeuw 1,1 tot 1,8 °C warmer zal zijn. In 2100 zou de watertemperatuur zelfs 2,9 tot 4,2 °C hoger kunnen zijn.

De resultaten van het onderzoek laten zien dat vooral de zuidelijke Rijntrajecten van Zwitserland tot Karlsruhe zullen worden getroffen. Met de opwarming zal ook het aantal dagen met watertemperaturen boven de 25 °C verder toenemen.

Soorten onder druk

''De stijgende watertemperaturen hebben een grote invloed op de levensomstandigheden in de Rijn. Als kritieke temperatuurdrempels over langere perioden worden overschreden, kan er ecologische schade optreden. Waterorganismen krijgen dan bijvoorbeeld last van hittestress, waardoor ze zwakker worden en vatbaarder voor ziekten'', zegt Tanja Bergfeld-Wiedemann, wetenschapper bij de BfG die heeft meegewerkt aan het onderzoek.

Bij hogere temperaturen neemt ook de oplosbaarheid van gassen in het water af, wat betekent dat er minder zuurstof beschikbaar is voor dieren, aldus de bioloog. Op de lange termijn kunnen temperatuurgevoelige soorten zoals zeeforel verzwakken door verminderde fitheid en veranderingen in het aanbod aan prooidieren.

Tegelijkertijd worden roofvissen die minder gevoelig zijn voor temperatuur, zoals de meerval, versterkt en oefenen ze extra druk uit. Als de watertemperatuur boven een drempelwaarde stijgt, leggen de bevoegde instanties beperkingen op aan watergebruikers (bijvoorbeeld stopzetting van koelwateronttrekkingen), wat negatieve gevolgen heeft voor de economie.

Bundesanstalt für Gewässerkunde

De Duitse dienst voor hydrologie (Bundesanstalt für Gewässerkunde, BfG) is een hogere federale instantie van het Duitse ministerie van Verkeer (BMV). Het is het wetenschappelijke instituut van de Duitse overheid voor watergerelateerd onderzoek, beoordeling en advies, met name op het gebied van hydrologie, watergebruik, waterkwaliteit, ecologie en waterbescherming.

Het werk van de BfG heeft voornamelijk betrekking op de bevaarbare rivieren, kanalen en kustwateren (federale waterwegen) die worden beheerd door de Water- en Scheepvaartadministratie van de Duitse Bond (WSV).

Modelleren over nationale grenzen heen

Het onderzoek is het eerste waarin een grensoverstijgende modelbenadering is getest die nationale modelresultaten uit Zwitserland, Duitsland en Nederland aan elkaar koppelt tegen de achtergrond van een gedeeld klimaatsignaal. ''De nauwe grensoverstijgende samenwerking was cruciaal om een consistent beeld te krijgen van de toekomstige watertemperaturen in de Rijn als geheel'', zegt Pascal Boderie onderzoeker waterkwaliteit en beschikbaarheid.

In de Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR) werken Zwitserland, Frankrijk, Duitsland, Luxemburg, Nederland en de Europese Unie al meer dan zeventig jaar samen op basis van een volkenrechtelijke overeenkomst om de verschillende gebruiksfuncties en de bescherming van de rivier met elkaar in overeenstemming te brengen. Vanwege de Europese richtlijnen is de grensoverschrijdende samenwerking uitgebreid met Oostenrijk, Liechtenstein, Italië en Wallonië.

Terugblik: 45 jaar temperatuurstijging gedocumenteerd

In een eerdere studie zijn historische meetreeksen geanalyseerd. Deze analyse, die een periode van 45 jaar bestrijkt, laat al een duidelijke opwarmingstrend zien: de Rijn is sinds 1978 onmiskenbaar warmer geworden, vooral in het gebied ten zuiden van Karlsruhe.

Hoewel de antropogene warmtebelasting is afgenomen, bijvoorbeeld dankzij het stilleggen van energiecentrales, is er geen halt toegeroepen aan de temperatuurstijging.

Adaptatie als gezamenlijke taak

In het kader van de lopende actualisering van hun klimaatadaptatiestrategie werken de landen in het Rijnstroomgebied onder de paraplu van de ICBR aan concrete maatregelen. Ze willen de ecologische functies van de Rijn te behouden en versterken. De resultaten van de temperatuuranalyses worden rechtstreeks meegenomen in dit proces.