Nieuw beleid voor het synergetisch beheer van overstromingen en droogte

Overstromingen en droogtes hebben grote economische en ecologische gevolgen en veroorzaken ontzettend veel menselijk leed. Landen over de hele wereld krijgen steeds vaker te maken met opeenvolgende, elkaar versterkende en samengestelde gevolgen van extreme gebeurtenissen, maar de voordelen van een gecombineerd beheer blijven grotendeels onbenut. Dit nieuwe bestuursmodel biedt concrete stappen om overheden te helpen beter samen te werken, silo’s te doorbreken en gezamenlijk te werken aan meer veerkracht tegen waterproblemen.

Gescheiden beheer van overstromings- en droogterisico's

Ondanks groeiend bewijs dat een gecombineerde aanpak van overstromingen en droogtes voordelen oplevert, worden ze nog steeds afzonderlijk beheerd, wat de effectiviteit en veerkracht beperkt. Het beheer van overstromingen en droogtes valt onder verschillende disciplines en overheidsinstanties, zoals waterbeheer, rampenrisicobeheer, hydrometeorologie, landbouw, milieu en klimaatadaptatie.

De huidige aanpak, die vaak gebaseerd is op sectorale taken en institutionele silo's, is niet genoeg om de complexe verbanden binnen en tussen overstromingen en droogte aan te pakken. Zo kan het behoud van wetlands door de milieudienst overstromings- en droogterisico's verminderen, waardoor de risico's voor gemeenschappen die de rampenbestrijdingsdienst moet beschermen, ook kleiner worden.

Overheden over de hele wereld doen hun best om overstromingen en droogtes beter te beheersen. Ondanks de vooruitgang zijn de gevolgen groter dan de inspanningen om risico's te beperken en aan te passen

Auteur Anne van Loon, VU Amsterdam

Transformatie van bestuurssystemen

Op basis van een grondige literatuurstudie en vanuit het perspectief van voortdurende transformationele verandering presenteren de auteurs een nieuw conceptueel kader dat overheden in staat stelt het bestuur tussen sectoren op elkaar af te stemmen, de betrokkenheid van de hele samenleving te coördineren en het volledige hydroklimatologische spectrum aan te pakken.

Zij stellen drie transformatieve trajecten voor:

1. Een verschuiving van institutionele regelingen van gescheiden sectoraal beheer naar samenwerking tussen instanties op nationaal niveau – een zogenaamde whole of government-benadering;
2. Een herziening van de manier waarop nationale overheden en de samenleving met elkaar omgaan, om gezamenlijke inspanningen voor veerkracht te stimuleren – een ‘whole of society’-benadering;
3. Een verschuiving in denken: van het behandelen van overstromingen en droogtes als afzonderlijke risico's, naar het begrijpen ervan als onderling verbonden verschijnselen binnen één hydroklimatologisch spectrum – het ‘whole hydroclimatic spectrum’.

De belangrijkste dimensies van verandering operationaliseren

De auteurs hebben de drie transformatietrajecten opgesplitst in de belangrijkste dimensies van diepgang, reikwijdte en snelheid van verandering, waardoor een genuanceerd beeld ontstaat van hoe transformaties in de praktijk kunnen worden gerealiseerd. Met deze aanpak wordt het mogelijk om gebieden te identificeren waar vooruitgang wordt geboekt en waar extra aandacht nodig is om transformatieve veranderingen te stimuleren.

• Institutionele regelingen (hele overheid):
  • Diepte: Regelmatige hervormingen zorgen ervoor dat sectorale benaderingen structureel worden aangepast.
  • Reikwijdte: Institutionele silo's worden doorbroken, wat leidt tot samenwerking tussen meerdere instanties.
  • Snelheid: Snelle veranderingen (bijvoorbeeld regelgeving) worden afgewisseld met langetermijnhervormingen.
• Interacties (hele samenleving):
  • Diepte: Overheden en de samenleving werken samen aan veerkracht.
  • Reikwijdte: De machtsverhoudingen verschuiven doordat overheden samenwerken met alle maatschappelijke groepen.
  • Snelheid: Er ontstaan nieuwe partnerschappen die in de loop van de tijd worden geïnstitutionaliseerd.
• Paradigma's (het hele hydroklimatologische spectrum):
  • Diepte: Mentale modellen verschuiven, waardoor overstromingen en droogtes worden gezien als onderdeel van hetzelfde spectrum.
  • Reikwijdte: Risicomanagers passen benaderingen toe die rekening houden met meerdere gevaren.
  • Snelheid: Onderzoek en radicale innovaties leiden in de loop van de tijd tot paradigmaverschuivingen.

Deze transformatieve benadering van bestuur biedt een praktisch kader om verandering te maken naar een synergetisch beheer van overstromingen en droogtes.

Main Author Ana Núñez Sánchez, Deltares

Spanje als voorbeeld

Spanje wordt gebruikt als een sprekend voorbeeld uit de praktijk om te laten zien hoe inspanningen voor veranderingen in hydroklimatologisch risicobeheer in de praktijk werken. Het land heeft belangrijke wettelijke en institutionele instrumenten ontwikkeld, maar het synergetisch beheer van overstromingen en droogtes is nog niet helemaal operationeel.
Dit laat zowel het potentieel als de uitdagingen zien van diepgaande en systeemwijde veranderingen, die een langdurige inzet en herhaalde inspanningen vereisen.

Een kader voor beleidsdialoog en -uitvoering

Dit document bouwt voort op elementen uit het rapport “An EPIC Response: Innovative Governance for Flood and Drought Risk Management” (Een EPIC-reactie: innovatief bestuur voor het beheer van overstromings- en droogterisico's), dat is opgesteld door de Wereldbank en Deltares, en biedt een bredere theoretische basis. Sinds de publicatie in 2021 is het EPIC Response Framework toegepast in een tiental landen over de hele wereld, waar het invloed heeft gehad op investeringen en ontwikkelingshulp.

Over de auteurs

Dit onderzoek werd geleid door Ana Núñez Sánchez (Deltares, Vrije Universiteit Amsterdam), met bijdragen van Johanna Koehler (VU Wageningen) en Anne F. Van Loon (VU Amsterdam).

Download hier het artikel