De link tussen grondwater en mariene natuur op Saba
Expert(s) |
Tess Davids
|
Perry de Louw
Saba wil gerichte maatregelen nemen om haar unieke mariene natuur te beschermen. Daarvoor moet ook begrepen worden hoe de vervuiling via grondwater plaatsvindt. Een nieuwe studie van Deltares, uitgevoerd in opdracht van het Openbaar Lichaam Saba, geeft voor het eerst een volledig beeld van hoe voedingsstoffen, zoals stikstof en fosfor, vanaf het land in de zee terechtkomen, en welke rol grondwater daarbij speelt.
De kustwateren van Saba behoren tot de meest waardevolle natuurgebieden van het Caribisch deel van Nederland. Ze maken deel uit van het beschermde Saba National Marine Park en grenzen aan de ecologisch unieke Saba Bank. Deze gebieden zijn rijk aan biodiversiteit, maar ook kwetsbaar. De nutriëntenconcentraties in het kustwater naderen ecologische grenswaarden, wat een directe bedreiging vormt voor het kwetsbare zeeleven.
Belang voor koraalriffen
Koraalriffen zijn bijzonder gevoelig voor teveel voedingsstoffen in het water. Hoge nitraat- en fosfaatwaarden kunnen leiden tot overmatige algengroei, die het koraal verstikt. Hoewel Saba’s totale nutriënteninput lager is dan op grotere eilanden, liggen de gemeten waarden in het zeewater dicht bij ecologische drempels. Dit onderzoek helpt om beter te begrijpen waar je het beste kunt ingrijpen om het kwetsbare zeeleven rond Saba te beschermen.
Totstandkoming onderzoek
Op het moment van het onderzoek was er nauwelijks data beschikbaar en weinig inzicht in de bronnen van vervuiling. Er had nog nooit grondwateronderzoek op Saba plaatsgevonden. "In eerste instantie was de vraag: kunnen jullie een grondwatermodel maken voor Saba?” vertelt Tess Davids, geohydroloog, grondwater modelleur bij Deltares.
“Maar al snel bleek uit gesprekken met Sarah van der Horn en Niké Dekkers van Public Entity Saba dat het niet alleen om een model ging. Ze wilden vooral begrijpen hoe het (grond)watersysteem op het eiland werkt. Als je weet hoe water stroomt en waar vervuiling vandaan komt, kun je namelijk gerichte maatregelen nemen om het kwetsbare mariene ecosysteem te beschermen.” Legt Tess uit. “Dat werd dus het doel van deze studie: het water systeem beter begrijpen, de belangrijkste vervuilingsbronnen in kaart brengen en de rol van grondwater kwantificeren."
Aanbevelingen voor de toekomst
Het onderzoek laat zien dat grondwater op Saba een belangrijke route is waarlangs voedingsstoffen zoals stikstof en fosfor in zeewater terechtkomen. Vooral afvalwater uit huishoudens speelt hierin een grote rol. Hoewel de totale nutriëntenbelasting relatief laag is vergeleken met grotere eilanden, liggen de concentraties in het kustwater al dicht bij ecologische grenswaarden. Dat maakt het extra belangrijk om gericht in te grijpen.
Op basis van het onderzoek wordt geadviseerd om naar de mogelijkheden te kijken om bij nieuwe bouwprojecten beter afvalwaterbeheer mee te nemen. En: meer meten. Door regen, grondwater en afstroming beter te monitoren, kan het eiland steeds gerichter maatregelen nemen om het kwetsbare rif te beschermen. Daarnaast is het belangrijk dat het succesvolle geitenbeheerprogramma wordt voortgezet, zodat de herstelde vegetatie, verminderde erosie, en significante verminderde nutrienten input behouden blijven.
Uitdagingen van grondwater onderzoek op een tropisch, vulkanisch eiland
Om het grondwatersysteem van Saba te begrijpen, hebben Tess en haar collega Perry de Louw, expert grondwatersystemen, eerst in Nederland alle beschikbare relevante data verzameld en literatuur gelezen. Op deze manier probeerden ze al een zo goed mogelijk beeld te schetsen voordat zij in april twee weken op veldwerk gingen. Het doel was extra data te verzamelen en hun begrip van het systeem aldaar te verdiepen.
Toch was dat soms nog best een uitdaging, vertelt Tess: “Zoals verwacht, was het in het droge seizoen een flinke uitdaging om (grond)water te vinden. Zoals op de meeste vulkanische eilanden, is de ondergrond erg doorlatend en is er nauwelijks oppervlaktewater te vinden. Voor grondwater ben je afhankelijk van bestaande putten of bronnetjes. Als je onderzoek doet naar het watersysteem en er is geen water beschikbaar, richt je je vooral op de geologie: waar bestaat de ondergrond uit en waar stroomt het heen als het regent? We spraken ook veel locals, die waardevolle kennis deelden. Bijvoorbeeld over oude grondwaterputten die soms niet meer op kaarten staan. Dankzij die informatie konden we uiteindelijk toch op meerdere plekken monsters nemen."
Perry: "Mijn drijfveer is het begrijpen van grondwatersystemen om effectieve oplossingen te bedenken. Dit onderzoek bevestigde opnieuw dat inzicht in watersystemen begint in het veld; daar valt ongelooflijk veel informatie te halen. Ook de samenwerking met mariene biologen en de verbinding tussen onze kennisvelden vond ik zeer waardevol.”
Van berg tot rif
Saba’s steile hellingen en vulkanische ondergrond zorgen ervoor dat regenwater zich snel een weg baant naar de zee. Volgens het onderzoek gebeurt dat op twee manieren: via een langzame, constante grondwaterstroom en via een snelle ondergrondse afvoer tijdens hevige regenbuien, een paar keer per jaar. Het grondwater komt pas in de zee weer uit de grond. Uit een historische beschrijving wordt zelfs melding gemaakt dat zo’n onderzeese grondwaterbron werd gebruikt om zoetwater te tappen.
De onderzoekers vonden verhoogde nitraatwaarden in verschillende grondwaterputten en bronnen. Vooral beerputten, eenvoudige putten waarin huishoudelijk afvalwater zonder behandeling in de bodem zakt, blijken de grootste bron van nutriënten. Historisch gezien was de grote verwilderde geitenpopulatie de grootste bron van nutrienten.
Minder geiten, meer herstel
Nog maar enkele jaren geleden liepen er naar schatting zo’n 5.000 geiten vrij rond op Saba. Hun graasgedrag leidde tot kale hellingen, waardoor regenwater en sedimenten sneller wegspoelden richting zee. Daarnaast zijn geiten een grote bron van voedingsstoffen (stikstof en fosfor).
“Een geit stoot ongeveer twee keer zoveel stikstof en fosfor uit als een mens, 5000 geiten is dus qua nutrienten net zoveel als 10.000 mensen. Gezien Saba maar 2000 inwoners heeft waren de geiten dus relatief een zeer grote bron,” legt Tess uit.
Dankzij een intensief geitenbeheerprogramma is die populatie nu teruggebracht tot ongeveer 150 dieren. Het verschil is zichtbaar: meer vegetatie, minder erosie en waarschijnlijk in de toekomst, een betere grondwaterkwaliteit in de bodem.
Belangrijke stap
Met dit onderzoek zet Saba een belangrijke stap richting duurzaam waterbeheer. Het biedt bestuurders, bewoners en natuurbeheerders concrete handvatten om samen te werken aan een gezond marien ecosysteem; nu en in de toekomst.
Tess: “Dit was een van de leukste projecten die ik bij Deltares heb gedaan. Door de schaarste aan data en kennis hebben de resultaten echt impact voor Saba, het voelt alsof we echt iets hebben toegevoegd. Daarnaast was het een voorrecht om te werken op zo’n prachtig eiland, terecht de ‘unspoiled queen’. Ik ben dankbaar dat ik heb mogen bijdragen aan het behoud ervan.”
