Verbinden op biodiversiteit

“Deltares is geen ecologisch adviesbureau, maar heeft wel alle kennis in huis om de impact van menselijk ingrijpen of natuurlijke verandering op organismen in water en bodem inzichtelijk te maken. Door oplossingen aan te bieden waarmee biodiversiteit behouden blijft of wordt hersteld, kunnen wij bijdragen aan het ombuigen van de dalende trend.” Dit stelt Sacha de Rijk, expert Zoetwater Ecologie en Waterkwaliteit bij Deltares. Als trekker van het team Biodiversiteit zet ze zich in om expertise binnen Deltares te verbinden op dit onderwerp.

Biodiversiteit onder druk

Dat biodiversiteit wereldwijd onder druk staat, realiseerde Sacha zich als kind al. Tot haar grote zorg gaat de achteruitgang in soorten steeds sneller. “De mate daarvan varieert in verschillende delen van de wereld en tussen soorten. Zoetwatersoorten vertonen echter de grootste algemene wereldwijde achteruitgang met 83 procent, aldus het Wereld Natuur Fonds. En dat zal erger worden bij een ‘business as usual’-scenario. Wij zijn als mensen afhankelijk van biodiversiteit: het levert ons voedsel en schoon drinkwater, maar is ook essentieel voor de ontwikkeling van bijvoorbeeld geneesmiddelen.”

De verschillende expertises binnen Deltares beschikken over veel kennis die helpt bij biodiversiteitsbehoud en -herstel. Die brengt team Biodiversiteit bij elkaar door de definitie van biodiversiteit te verbreden naar de leefomstandigheden van soorten. Sacha: “Factoren als waterdiepte en peildynamiek, verblijftijd, stroming, morfologie, zoutgehalte, temperatuur, vervuiling en grondwaterstanden zijn allemaal van invloed op biodiversiteit. Deze zogenoemde ‘abiotische factoren’ behoren tot de basiskennis van Deltares.”

“Of het nu om verzilting, verdroging en vervuiling gaat of de aanleg van windparken of zonnevelden op zee: wij kunnen de gevolgen hiervan op de leefomstandigheden voor organismen meten, analyseren en modelleren, nu en in de toekomst. Als we disciplines integreren en die integrale blik op de opgave vervolgens delen met onze opdrachtgevers, overheden, kennispartners en bedrijfsleven, dragen we bij aan gezonde water- en bodemsystemen voor mens en natuur.”

Project in Markermeer

Een van de projecten waar team Biodiversiteit aan werkt, is het Kennis en Innovatieprogramma Marker Wadden. Op deze aangelegde eilandengroep in het Markermeer is de ecosysteemontwikkeling onderzocht. Op en boven water bleken nieuwe plekken voor natuur te zijn ontstaan: in een paar jaar tijd kwamen er 47 broedvogelsoorten en 170 plantensoorten bij. Daarmee is Marker Wadden internationaal een succesvol voorbeeld van natuurherstel.

Framework biodiversity

Om ervoor te zorgen dat de effecten op biodiversiteit meegenomen worden in alle adviezen en oplossingen die Deltares maakt, geeft team Biodiversiteit drie vragen mee aan collega’s: beïnvloedt jouw project de verbinding tussen leefgebieden, verstoort het flora en fauna, en verontreinigt het water- of bodem met chemische stoffen of bouwmaterialen?

Met de hulp van een collega-ecoloog kan elke medewerker zo een eerste inschatting maken van mogelijke impact en daarna passende mitigerende maatregelen of alternatieven bedenken die beter zijn voor de biodiversiteit. “Het is een gespreksstarter, de dialoog tussen ingenieur en ecoloog is een eerste stap richting bewustwording.”

Verbinder tussen ecologen en ingenieurs

Aan die dialoog werkt Antonios Emmanouil elke dag. Sinds hij bij Deltares werkt, ontwikkelde hij zich tot een waterbouwkundig expert op het gebied van natuurinclusief ontwerpen in energietransitie, een verbinder tussen ecologen en ingenieurs. Dit deed hij onder andere in JIP Road2SID, waarin bedrijven, NGO’s, overheden en kennisinstituten kansen en uitdagingen rond multifunctionele windparken op zee in kaart brachten, ook rond biodiversiteit.

"Offshore ontwikkelingen kunnen een grote impact hebben op de biodiversiteit boven en onder water”, vertelt Antonios. “Het installeren van funderingen kan lawaai en trillingen veroorzaken, maar ook dingen veranderen in de eigenschappen van het water en de samenstelling van de zeebodem. Denk bijvoorbeeld aan de menging van de waterkolom en het effect van windenergie-opwekking op de golven. Dat kan weer leiden tot veranderingen in de verdeling van temperatuur, voedingsstoffen en licht, en uiteindelijk de algenproductie beïnvloeden. Deze effecten kunnen voelbaar zijn in het hele ecosysteem van de Noordzee, zeker gezien de hoeveelheid offshore infrastructuur en de ruimte die deze inneemt in de Noordzee.”

Tegelijkertijd zijn windparken op zee belangrijk voor onze energietransitie. Antonios: “Om offshore windenergie op te wekken op zo’n manier dat het ecosysteem van de Noordzee dit kan dragen, moeten we de impact van die ontwikkelingen beperken. En windparken waar mogelijk zo ontwerpen dat er mogelijkheden ontstaan om een reeds aangetast ecosysteem te herstellen.” Antonios houdt zich graag bezig met vragen als: hoe kunnen we offshore energiehubs zo plannen en ontwerpen dat ze natuurinclusief zijn? Hoe kunnen we door het ontwerp de potentiële ecologische impact van offshore kabels, platforms en funderingen minimaliseren? En hoe zorgen we ervoor dat dezelfde infrastructuur maximaal kan functioneren als schuilplaatsen of als hotspots waar de belangrijkste soorten riffen een kickstart krijgen?

Project Road2SID

Het project Road2SID toonde aan dat er tal van opties zijn, die momenteel worden onderzocht. “Niet alle maatregelen zijn echter bewezen en de kennisontwikkeling over de effecten verloopt langzamer dan offshore energie-opwekking wordt uitgerold”, ziet Antonios. “Gelukkig is er nu steeds meer aandacht voor de gevolgen van onze industrialisatie van de Noordzee. En Deltares speelt een belangrijke rol bij het opvullen van enkele van de meest cruciale kennishiaten over die effecten, zowel op de schaal van een enkele windturbine tot op de schaal van het ecosysteem.”

Omdat de natuur geen business case heeft, geen return on investment, is het behoud van ecosystemen vooral een maatschappelijke verantwoordelijkheid zegt Antonios. “Het is aan ons, kennisinstellingen, om samen met een aantal stakeholders en uiteindelijk aan onze overheden, op basis van de kennis die we samen creëren, de energietransitie op een duurzame manier te realiseren. En de eerste stappen worden gezet door ecologische eisen die de overheid introduceert in de laatste tenders voor windparken op zee.”

Antonios wil bij Deltares graag de verbinder zijn tussen ecologie en techniek. “Als ecologen en ingenieurs elkaars taal begrijpen, wat goed mogelijk is, kunnen ze hun krachten bundelen en een grotere positieve impact in onze projecten bewerkstelligen.”